◆ सावित्रीबाई फुले : स्त्री शिक्षणाची ज्योती - डॉ. सुभाष राठोड

सवित्रीबाई फुले : स्त्री शिक्षणाची ज्योती

क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले, ज्यांना "भारतातील पहिल्या महिला शिक्षिका" म्हणून ओळखले जाते, त्या एक महान समाजसुधारक, शिक्षणतज्ज्ञ आणि कवयित्री होत्या. स्त्री शिक्षण आणि समाजसुधारणेच्या क्षेत्रात त्यांचे योगदान अतुलनीय आहे.

● जन्म आणि बालपण :

       सावित्रीबाईंचा जन्म ३ जानेवारी १८३१ रोजी नायगाव, महाराष्ट्र येथे झाला. त्यांचे वडील खंडोजी नेवसे हे शेतकरी होते. त्या काळात मुलींना शिक्षण देण्याची प्रथा नव्हती, परंतु सावित्रीबाईंचे वडील प्रगतिशील होते आणि त्यांनी आपल्या मुलीला शिक्षण दिले.

● शैक्षणिक व सामाजिक कार्य :

   १८४० मध्ये, सावित्रीबाईंचा विवाह महात्मा ज्योतिराव फुले यांच्याशी झाला. लग्नाच्या वेळी सावित्रीबाई निरक्षर होत्या. ज्योतिरावांनी सावित्रीबाईंना त्यांच्या घरीच शिक्षण दिले. ज्योतिराव फुले हे देखील एक महान समाजसुधारक होते आणि त्यांनी स्त्री शिक्षण आणि समाजसुधारणेसाठी आपले आयुष्य समर्पित केले. सावित्रीबाईंनी ज्योतिराव फुले यांच्या कार्यात सक्रिय सहभाग घेतला.

● स्त्री शिक्षणाचा प्रसार :

    क्रांतीज्योती सावित्रीबाई आणि ज्योतिराव फुले यांनी भारतातील पहिली मुलींची शाळा १८४८ मध्ये पुण्यात स्थापन केली. त्या काळात, समाजात स्त्री शिक्षणाला खूप विरोध होता. सावित्रीबाईंनी अनेक अडचणींचा सामना करत मुलींना शिक्षण देण्याचे काम सुरू ठेवले.

● इतर सामाजिक कार्ये :

     सावित्रीबाईंनी बालविवाह, अस्पृश्यता, आणि विधवा पुनर्विवाह यांसारख्या सामाजिक वाईट प्रथांविरोधात लढा दिला. त्यांनी अनाथ मुलांसाठी आश्रम स्थापन केले आणि वेश्याव्यवसायातून स्त्रियांची सुटका करण्यासाठी काम केले.

● साहित्यिक योगदान :

     सावित्रीबाई फुले या एक उत्तम कवयित्री देखील होत्या. त्यांनी स्त्रियांच्या दुःखाचे आणि सामाजिक वाईट प्रथांचे चित्रण करणारी अनेक कविता लिहिली. 

● सावित्रीबाईं यांची प्रकाशित पुस्तके :

• काव्यफुले (काव्यसंग्रह)

• सावित्रीबाईंची गाणी (१८९१)

• सुबोध रत्नाकर

• बावनकशी

• जोतिबांची भाषणे (संपादिका : सावित्रीबाई फुले १८५६)

● मृत्यू आणि वारसा :

   १० मार्च १८९७ रोजी सावित्रीबाईंचे निधन झाले. स्त्री शिक्षण आणि समाजसुधारणेच्या क्षेत्रात त्यांच्या योगदानासाठी त्यांना आजही आदराने आणि कृतज्ञतेने स्मरण केले जाते.

     सावित्रीबाई फुले यांच्या जीवनापासून प्रेरणा घेऊन आज अनेक स्त्रिया स्त्री शिक्षण आणि समाजसुधारणेसाठी महत्वपूर्ण योगदान देत आहेत . 

    क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले यांना पुण्यतिथी दिनी विनम्र अभिवादन ! 💐🙏

                           ❖  संकलन - डॉ. सुभाष राठोड