राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०२० - डॉ. सुभाष राठोड

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०२० ची ओळख

               ◆ डॉ. सुभाष राठोड         

    राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०२० (NEP 2020) हे भारतातील शिक्षण क्षेत्रात ३४ वर्षांनंतर आलेले एक क्रांतिकारी धोरण आहे. शिक्षणाची गुणवत्ता उंचावणे, विद्यार्थ्यांमध्ये सर्जनशीलता आणि कौशल्य विकासाला प्रोत्साहन देणे आणि शिक्षण प्रणालीला २१व्या शतकातील गरजा पूर्ण करण्यासाठी सक्षम बनवणे हे या धोरणाचे मुख्य उद्दिष्ट आहे.

   NEP 2020 मधील प्रमुख मुद्दे :

5+3+3+4 शिक्षण रचना: NEP 2020 अंतर्गत ५ वर्षांपासून १८ वर्षांपर्यंतच्या विद्यार्थ्यांसाठी ५+३+३+४ शिक्षण रचना प्रस्तावित आहे. यात पूर्वप्राथमिक शिक्षणावर विशेष भर देण्यात आला आहे. या रचनेनुसार शिक्षण खालील टप्प्यात विभागले आहे:

अंगणवाडी/पूर्व-प्राथमिक (३-८ वर्षे): या टप्प्यावर खेळ आणि क्रियाकलाप आधारित शिक्षणावर भर दिला जाईल.

   प्राथमिक (८-११ वर्षे) : 

        या टप्प्यावर भाषा, गणित, विज्ञान आणि सामाजिक शास्त्र यासारख्या मूलभूत विषयांवर भर दिला जाईल.

मध्यवर्ती (११-१४ वर्षे): या टप्प्यावर विद्यार्थ्यांना कला, विज्ञान, वाणिज्य आणि व्यावसायिक शिक्षण यांच्यातील विषयांची निवड करण्याची लवचिकता देण्यात आली आहे.

    द्वितीय (१४-१८ वर्षे) : 

या टप्प्यावर विद्यार्थ्यांना त्यांच्या आवडीनुसार आणि करिअरच्या उद्दिष्टांनुसार विषयांची निवड करण्याची मुभा आहे.

   बहुविद्याशाखीय शिक्षण : 

NEP 2020 मध्ये बहुविद्याशाखीय शिक्षणावर भर देण्यात आला आहे. विद्यार्थ्यांना कला, विज्ञान, वाणिज्य आणि व्यावसायिक शिक्षण यांच्यातील विषयांची निवड करण्याची लवचिकता देण्यात आली आहे. यामुळे विद्यार्थ्यांना त्यांच्या आवडीनुसार आणि करिअरच्या उद्दिष्टांनुसार शिक्षण घेता येईल.

  नवीन मूल्यांकन पद्धती :

 NEP 2020 मध्ये rote learning ऐवजी विद्यार्थ्यांच्या कौशल्य आणि समजावर आधारित मूल्यांकन पद्धतीला प्रोत्साहन देण्यात आले आहे. यासाठी विविध प्रकारच्या मूल्यांकन पद्धतींचा वापर केला जाईल, जसे की प्रकल्प, असाइनमेंट, आणि पोर्टफोलिओ.

   शिक्षकांवर भर : 

NEP 2020 मध्ये शिक्षकांवर विशेष भर देण्यात आला आहे. शिक्षकांच्या प्रशिक्षण आणि विकासावर भर देण्यात आला आहे. शिक्षकांना अधिक सक्षम बनवण्यासाठी अनेक नवीन उपक्रम राबवण्यात येणार आहेत.

   तंत्रज्ञानाचा वापर : 

NEP 2020 मध्ये शिक्षणात तंत्रज्ञानाचा वापर वाढवण्यावर भर देण्यात आला आहे. ऑनलाइन शिक्षण आणि डिजिटल शिक्षण साधनांना प्रोत्साहन देण्यात आले आहे.

   बहुविद्याशाखीय शिक्षण : 

NEP 2020 मध्ये विद्यार्थ्यांना कला, विज्ञान, वाणिज्य आणि व्यावसायिक शिक्षण यांच्यातील विषयांची निवड करण्याची लवचिकता देण्यात आली आहे